Hammer Flange

เมื่อ ๒๐ ปีก่อน ตอนที่สมัครเรียนตั้งสายและซ่อมเปียโนกับ American School of Piano Tuning เสียเงินไปประมาณหมื่นกว่าบาท ผมได้ตำรามา ๑ ชุด ค้อนตั้งสายแบบสมัครเล่น ๑ ตัว พร้อมกับอะไหล่เปียโนอีกจำนวนหนึ่ง นอกจากนั้นก็มีเครื่องมือที่จำเป็นบางชิ้น เช่น ส้อมเสียง (Tuning Fork) แถบสักหลาดสำหรับตั้งสายเปียโน (Felt Temperament Strip)  ยางดับเสียง (Rubber Wedge Mutes) และอื่น ๆ

ทางโรงเรียนเค้าส่งตัวอย่างของ Hammer Flange มาให้ (จำไม่ได้แล้วว่ากี่ตัว) พร้อมกับ Center Pins และ Flange Bushing Cloth เพื่อให้นักเรียนได้ฝึกหัดซ่อม Flange ด้วยตนเอง 

ผมฝึกการซ่อมและตั้งเสียงเปียโนโดยใช้เปียโนเยอรมันสีดำ ๘๕ คีย์ (ต่อมาขายต่อให้กับเจ้าของบริษัทรถยนต์ฮอนด้าที่จังหวัดนครสวรรค์) จากนั้นก็ทำข้อสอบส่งกลับไปอเมริกา ทางโรงเรียนตรวจข้อสอบแล้วส่งใบประกาศนียบัตรมาให้  จำได้ว่าเอาให้พี่ชายดู เค้าบอกว่าเสียดายเงินหมื่นกว่าบาทที่เสียไป ไม่น่าสมัครเรียนเพราะทำได้อยู่แล้ว ผมไม่ได้สนใจกระดาษแผ่นนั้นเลย ตั้งแต่นั้นก็ไม่เคยเห็นมันอีก จนถึงทุกวันนี้...

เจ้าค้อนตั้งเสียงหรือ tuning hammer ที่ได้มาจากโรงเรียน ผมได้มอบให้ทางโรงแรมพิมานไป เพราะตัวเองมีค้อนสำหรับมืออาชีพใช้อยู่ ส่วนเครื่องมืออื่น ๆ ยังคงเก็บไว้ แต่ก็หมดอายุการใช้งานไปบ้างเป็นบางชิ้น ที่หายไปก็มี ในที่สุดก็ไม่เหลืออะไรมากนัก นอกจากความทรงจำ...

เปียโนเยอรมันหลังที่กล่าวถึง

 

พอดีมีเพื่อนสมาชิกท่านหนึ่งได้ comment ไว้ใน "ฟังลุงน้ำชาคุย  "ตอนนี้มีปัญหากับ center pin มันคับทำให้ไม่ดีดกลับมันฝืดๆ คลายน็อตกับพ่น sonax แล้วทิ้งไว้ 2-3 วันมันก็ฝืดคืน สงสัยต้องปั่นเอาสักหลาดออก อยากทราบว่าต้องใช้เครื่องมือชิ้นไหนครับ เพราะหาหางหนูเบอร์เล็กสุดที่จะเข้ารู center pin ไม่ได้เลย เจอแต่หางหนูยักษ์!ในโฮมโปร หรือมีวิธีไหนที่แก้ปัญหาได้ถาวรกว่าพ่น sonax ไหมครับ..." ผมจึงอยากจะเขียนเกี่ยวกับเรื่องการซ่อมเปียโนสักหน่อย ไม่ใช่เขียนแบบผู้เชี่ยวชาญนะครับ แต่เป็นการนำประสบการณ์ที่มีอยู่บ้างนิด ๆ หน่อย ๆ มาเล่าให้กันฟังเท่านั้น



ผมค้นหาชิ้นส่วนสำคัญที่มีชื่อว่า Flange จากกล่องเก็บอะไหล่และเครื่องมือซ่อมเปียโนออกมาได้หนึ่งตัว จึงได้ถ่ายภาพพร้อมกับ Center Pin แล้วมาโพสต์ให้เพื่อน ๆ ได้ดู  เจ้า Flange ตัวนี้แหละครับเป็นหนึ่งในชิ้นส่วนต่าง ๆ ของกลไกซึ่งเรียกกันว่า Action  เมื่อเปียโนมีอายุมากขึ้น...ปัญหาก็อาจเกิดขึ้นได้กับ Flange ซึ่งมีถึง ๘๘ ตัว!

ปัญหาซึ่งเกิดกับ Frange มีอาการคือ ๑. "อาการหลวม" เนื่องมาจากสักหลาดสึกกร่อนและการแห้งหดตัวของไม้ ส่งผลให้การเดินทางของค้อนที่ไปเคาะสายไม่เสถียร ค้อนขยับไปมาได้เหมือนกับฟันคนแก่ที่โยกคลอน ๒. "อาการฝืด" เพราะไม้ขยายตัวจากความชื้น หรือเนื่องมาจากความสกปรกหรือการพองตัวของสักหลาด ส่งผลให้การเคลื่อนตัวของกลไกไม่คล่อง มีอาการเชื่องช้าเหมือนตาแก่ซึ่งเดินยักแย่ยักยันด้วยข้อเข่าที่เสื่อมลงตามวัย

วิธีแก้ไขก็ขึ้นอยู๋กับอาการของมันครับ เครื่องมือสำคัญที่จำเป็นต้องมีก็คือเจ้าตัวที่เห็นในภาพต่อไปนี้

ที่เพื่อนสมาชิกเขียนว่า "หาหางหนูเบอร์เล็กสุดที่จะเข้ารู center pin ไม่ได้เลย เจอแต่หางหนูยักษ์!"

หุหุ ต้องใช้เจ้าตัวนี้ครับ งานที่เกี่ยวกับ Flange จะสำเร็จไปได้ด้วยดี  ผมนำภาพมาลงไว้เพื่อเป็นตัวอย่างสำหรับการดัดแปลงหาวิธีทำขึ้นใช้เอง คิดว่าด้ามไม้คงทำเองได้ไม่ยาก แต่เจ้าเหล็กปลายแหลมนั่นคงจะหายากเอาการ ต้องเป็นเหล็กปลายแหลม แข็ง และมีเส้นผ่าศูนย์กลางไม่โตไปกว่ารู center pin ๒ รูซึ่งอยู่บน Flange (แล้วผมจะเขียนในเรื่องเหล่านี้อีกในโอกาสต่อไป)

สำหรับคำถามที่ว่า "มีวิธีไหนที่แก้ปัญหาได้ถาวรกว่าพ่น sonax"   นั่นคือเรากำลังจะแก้ปัญหาเรื่องความฝืดอยู่ใช่ไหมครับ?  สมัยก่อนผมก็เคยใช้ sonax แต่ใช้ครั้งเดียวแล้วเลิกใช้ เพราะไม่ใช่วิธีที่ถูกต้องและถาวร ผมคิดเอาเองนะว่ากลไกส่วนใหญ่ในเปียโนน่าจะต้องแห้งสนิท ไม่เปียกชื้น การใช้น้ำยาเอนกประสงค์ฉีกเข้าไปที่รู center pin ก็จะทำให้สักหลาดเล็ก ๆ นั่นอมน้ำยาเอาไว้ รวมทั้งเนื้อไม้ด้วย!  มันอาจจะทำให้ความฝืดระหว่าง center pin และสักหลาดที่รองรับลดลง จนกลไกทำงานได้ตามปกติ แต่เมื่อเวลาผ่านไป น้ำยาระเหยออกไป แต่ก็จะยังคงเหลือคราบสกปรกทิ้งไว้ และอาจจะทำให้ไม้ flange ขยายตัวออก ปัญหาก็จะยิ่งไปกันใหญ่!  ตรงกับที่เพื่อนสมาชิกบอกว่า "...ทิ้งไว้ 2-3 วัน มันก็ฝืดคืน..."

แล้ววิธีแก้ไขที่ถาวรคืออะไรล่ะ?  หากเกิดอาการหลวมเพราะสักหลาดสึก ถ้าเป็นเปียโนเก่าที่ควรค่าต่อการซ่อม ผมคิดว่าน่าจะเปลี่ยนสักหลาดของ flange ที่สึกซะใหม่ (หรือที่เรียกว่า Rebushing) การเปลี่ยนก็ไม่ยากครับ แต่ต้องใช้เวลาและอาศัยความใจเย็นสูง หัดทำไปแล้วจะคล่องเอง...

แต่ถ้าฝืดล่ะ? อย่าฉีดน้ำยา sonax เข้าไปเพิ่มคราบสกปรกอีก ต้องรักษาให้จุดสัมผัสระหว่าง center pin กับสักหลาดสะอาดเข้าไว้ การเปลี่ยน center pin หรือ rebushing สามารถแก้ไขปัญหาได้อย่างถาวร เคยได้ยินใช่ไหมครับที่ว่า "เก่า ๆ มันเป็นสนิม ใหม่กว่าหน้าตาจุ๋มจิ๋ม"  ลองพิจารณาภาพ center pin ตัวใหม่ ๆ ที่ผมนำมาให้ดูสิครับ สะอาด มันวับ ลื่นมือ ถ้าได้เข้าคู่กับสักหลาดชิ้นใหม่ ก็คงจะทำงานได้คล่องแคล่วเลยล่ะ...

ทีนี้ถ้าไม่ต้องการเปลี่ยนอะไรทั้งนั้นล่ะ ผมก็จะค่อย ๆ ดึง center pin ออก แล้วทำความสะอาด ด้วยเครื่องมือปลายแหลมที่เห็นในภาพ สอดใส่เข้าไปในรู center pin ทีละข้าง แล้วค่อยหมุน ๆ ทำความสะอาดและขยายรูด้วยความนุ่มนวล  ก่อนที่จะนำ center pin ตัวเก่าซึ่งทำความสะอาดแล้วใส่กลับคืน ผมก็จะเสกคาถาแล้วเป่าลมพรวดเข้าไป (อย่าให้น้ำลายกระเด็นใส่นะ อิอิ) น่าจะกลับมาใช้งานได้ตามปกตินะ...

งานซ่อมเปียโนเป็นงานที่ใช้เวลาก็จริง แต่ก็เหมาะสำหรับคนแก่ที่ไม่มีอะไรทำ ผมก็อยากกลับไปทำอยู่เหมือนกันครับ...